Wat is de impact van overheidsprogramma Dialoog & Ethiek?
Om te werken aan een open en veilige gesprekscultuur startte de overheid in 2021 het programma Dialoog & Ethiek. Het doel? Een gesprekscultuur creëren waarin ethische reflectie en dialoog binnen de overheid gangbare praktijken zijn. Lieve Brogtrop, Phd-student bij de afdeling Ethiek, Recht en Humaniora van het Amsterdam UMC, doet onderzoek naar de impact van het programma.
"Nederland is naar mijn weten het enige land ter wereld dat nationaal inzet op een ethiekprogramma voor ambtenaren", vertelt Lieve. "Om zowel theoretisch de diepte in te gaan als te kijken wat er in de praktijk gebeurt als je ethiekgesprekken verzorgt. Die verdieping aan de ene en de praktijk aan de andere kant is voor mij een combinatie made in heaven."
Lieve heeft een achtergrond in Philosphy, Politics & Economics (BSc) en Applied Ethics (MA). Eind 2023 startte zij met haar onderzoek. Ze boog zich over het ontwikkelen van meetinstrumenten (waaronder vragenlijsten) en het zoeken naar geschikte teams of groepen ambtenaren die aan het onderzoek wilden meewerken. Dat laatste bleek nog niet zo gemakkelijk. "Sociale veiligheid, morele moed, moreel leren en tegenspraak zijn voor ambtenaren spannende onderwerpen om over in gesprek te gaan. Helemaal als er onderzoekers bij betrokken zijn."
Samen met
Het eerste van de vier beoogde teams is inmiddels over de streep: de Douane op Schiphol. Na de kennismaking en kick-off zal Lieve dit najaar een week lang op de werkvloer meelopen. Om met het team te ervaren wat wel en niet werkt ten aanzien van het onderzoek en de vragenlijsten. "Ik wil samen met het team het onderzoek dragen. Daarmee haal je niet alleen inzichten op die wetenschappelijk interessant zijn, maar kan je je er ook op richten dat de deelnemende locaties zélf iets aan de bevindingen van het onderzoek hebben."
Daarna volgen de morele gesprekken - zo'n zes tot acht in één jaar tijd. Rondom die gesprekken komen de vragenlijsten in beeld, net als de diepte-interviews en focusgroepen. "Het ontwikkelen van een vragenlijst is ontzettend ingewikkeld - want welke vragen stel je aan iemand om te achterhalen of zij morele moed (gaan) vertonen op momenten dat het ertoe doet?" Daarom houdt Lieke ook diepte-interviews. Zodat er meer context gegeven kan worden aan de resultaten van de vragenlijsten. "Het is bijvoorbeeld goed mogelijk dat we bepaalde inzichten met een vragenlijst niet ophalen, bijvoorbeeld omdat de vraag anders geïnterpreteerd wordt dan hoe wij deze eigenlijk bedacht hadden. In een diepte-interview heb je meer ruimte om door te vragen en kan je dus andere inzichten ophalen."
Morele moed tonen
Lieve hoopt dat uit haar onderzoek blijkt dat het moreel gesprek bijdraagt aan moreel leren en een sociaal veiligere werkomgeving. Een omgeving die mensen aanmoedigt om morele moed te tonen. "Er zijn de laatste tijd steeds meer voorbeelden van ambtenaren die zich uitspreken omdat ze het niet eens zijn met het overheidsbeleid. Denk aan de toeslagenaffaire maar ook aan het conflict in Gaza." Tegelijkertijd wordt er volgens de PhD-student te gemakkelijk gezegd dat ambtenaren alleen moeten uitvoeren wat hun wordt opgedragen. Dat is volgens haar niet wenselijk. Er zou juist sprake moeten zijn van tegenspraak, 'loyale tegenspraak' zoals Lieve dat noemt. Waarbij ambtenaren zich afvragen ten aanzien van wie ze loyaal zouden moeten zijn: ten aanzien van de minister, het kabinet, de grondwet, jezelf... "Het gaat er niet om dat je activistisch wordt als ambtenaar. Maar wel dat je loyaal bent aan je expertise. Je geeft als ambtenaar niet zomaar een mening, maar advies op basis van vaak jarenlange ervaring. Het is dan niet terecht om dat weg te zetten als zomaar 'een mening'."
|
